biobank.cy: Ένα παγκύπριο βιο-καταθετήριο

Το ανθρώπινο δυναμικό του Κέντρου Αριστείας απαρτίζεται από επιστήμονες με ερευνητικό και υποστηρικτικό ρόλο σε διάφορα επίπεδα. Περιλαμβάνονται γιατροί και νοσηλευτές που συμμετέχουν ενεργά στην παρακολούθηση και εγγραφή των εθελοντών στη Βιοτράπεζα, καθώς και ειδικοί τεχνολόγοι που φροντίζουν για την παραλαβή, επεξεργασία και φύλαξη των δεδομένων και του βιολογικού υλικού. Το ανώτερο εργαστηριακό προσωπικό περιλαμβάνει μοριακούς και κυτταρικούς βιολόγους, γενετιστές και βιοπληροφορικούς, που από τη μια συντονίζουν τις διαδικασίες βιοκατάθεσης και από την άλλη προάγουν τις ερευνητικές δραστηριότητες του Κέντρου.

Η δραστηριότητα της Βιοτράπεζας υπόκειται σε αυστηρούς κανονισμούς σε σχέση με την τήρηση των προτύπων ποιότητας, που μεταξύ των άλλων περιλαμβάνει την προστασία των προσωπικών δεδομένων και των δειγμάτων των εθελοντών δοτών με την ενδεικνυόμενη υψηλότερη ποιότητα και εχεμύθεια, κατά την υλοποίηση της κάθε έρευνας. Την ίδια ώρα, όλες οι δραστηριότητες του οργανισμού συμμορφώνονται με τον Ευρωπαϊκό Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, σεβόμενοι πλήρως όλα τα βιοηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα τα οποία δύναται να προκύψουν από αυτές τις δραστηριότητες. Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (ΥΠΔ (DPO) είναι ο νομικός οίκος ΚΟΥΣΙΟΣ ΚΟΡΦΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Δ.Ε.Π.Ε. (https://kkplaw.com/).

Η Βιοτράπεζά μας, είχε αρχικά χρηματοδοτηθεί με κονδύλι ύψους δύο εκατομμυρίων ευρώ για περίοδο 4.5 ετών (2011-2015) ως ένα βιο-καταθετήριο για γενετικές ασθένειες, σε συνδυασμό με την υλοποίηση μιας μεγάλης έρευνας με επίκεντρο τις κληρονομικές νεφροπάθειες. Το Πανεπιστήμιο Κύπρου, στο οποίο υπάγεται το Κέντρο Ερευνών Μοριακής Ιατρικής, στηρίζει τις δράσεις του οργανισμού, φιλοξενώντας τις εγκαταστάσεις του Κέντρου, ενώ την ίδια ώρα συνεχίζονται αδιάκοπα οι προσπάθειες για εξεύρεση άλλων οικονομικών πόρων. Τα δείγματα της Βιοτράπεζας βρίσκονται στη διάθεση άλλων ερευνητών, είτε εντός του οργανισμού είτε από άλλα ιδρύματα, με την προϋπόθεση ότι οι ερευνητικές τους προτάσεις θα αξιολογηθούν μετά από σχετική αίτηση για διασφάλιση της ποιότητας και της βέλτιστης χρήσης του Εθνικού αυτού πλούτου.

Η Βιοτράπεζα είναι εγκεκριμένη από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου (Αριθμός Φακέλου EEBK/ΕΠ/2011/04 & EEBK/ΕΠ/2020/04).

Το αρχείο

Η Βιοτράπεζά μας φιλοξενεί περισσότερα από 4,000 δείγματα από ασθενείς και υγιείς εθελοντές δότες για τα οποία διατηρούνται σχετικά αρχεία και δεδομένα, με  διάφορη πληρότητα. Κάποια από αυτά τα αρχεία είναι διαθέσιμα για γενική χρήση, μετά από σχετική έγκριση του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου και της Εσωτερικής Επιτροπής Δεοντολογίας του Κέντρου. Κάποια άλλα αρχεία βρίσκονται υπό την κηδεμονία της Βιοτράπεζας, στο πλαίσιο  συγκεκριμένων ερευνητικών προγραμμάτων. Κάθε ένα από αυτά τα προγράμματα έχει τις δικές του διατάξεις και περιορισμούς σε σχέση με τη χρήση των δειγμάτων, σύμφωνα με την έγκριση που έχει από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου. Συνεπώς, τα δείγματα και τα δεδομένα τα οποία συλλέγονται σε αυτό το πλαίσιο, είναι διαθέσιμα μέσω της Διεύθυνσης της Βιοτράπεζας,  σε συνεννόηση με τους ερευνητές οι οποίοι συντονίζουν τα προγράμματα αυτά.

Για ένα σεβαστό αριθμό δοτών, η Βιοτράπεζα  διαθέτει υψηλής ποιότητας μεγάλου μοριακού βάρους  γενωμικό DNA, πλάσμα και ορό, και από συγκεκριμένους δότες και ούρα.

Όλο το βιολογικό υλικό κατατίθεται και ψύχεται σε θερμοκρασίες των -80 βαθμών κελσίου (^oC) σε  ειδικούς καταψύκτες.

H Βιοτράπεζα μας αρχειοθετεί δεδομένα και δείγματα για τις πιο κάτω περιπτώσεις:

1. Υγιείς εθελοντές δότες
2. Ασθενείς με πολυκυστική νόσο των νεφρών που κληρονομείται με επικρατούντα χαρακτήρα
3. Ασθενείς με νεφροπάθειες που σχετίζονται με αιματουρία:
     • Σύνδρομο Alport
     • Νεφροπάθεια λεπτής βασικής μεμβράνης
     • Νεφροπάθεια (CFHR5), C3 σπειραματονεφρίτιδα
4. Νεφροπάθεια MUC1 ή Κυστική Μυελική Νόσο των Νεφρών Τύπου 1
5. Κυστινουρία
6. Νεφρική άπω σωληναριακή οξέωση
7. Νεφρωσικό σύνδρομο και εστιακή τμηματική σπειραματοσκλήρυνση
8. Άλλες πολύ σπάνιες κληρονομικές νεφρικές διαταραχές
9. Κληρονομικές νεφροπάθειες άγνωστης αιτιολογίας
10. Κληρονομικές καρδιακές παθήσεις
11. Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος

Επέκταση σε Κέντρο Αριστείας με χρηματοδότηση από ΕΕ και ΚΔ

Εγκαινιάζοντας μια νέα συνεργασία με το Ιατρικό Πανεπιστήμιο του Graz της Αυστρίας, την ευρωπαϊκή κοινοπραξία βιοτραπεζών BBMRI-ERIC και τη κυπριακή εταιρία ερευνών RTD Talos, το Κέντρο Ερευνών Μοριακής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κύπρου συμμετείχε επιτυχώς στο διαγωνισμό χρηματοδότησης προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ορίζοντας 2020 [H2020-WIDESPREAD-01-2018-2019: Teaming Phase 2] και εξασφάλισε κονδύλι ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ, με στόχο την αναβάθμιση της ερευνητικής του υποδομής και της ιατρικής υποδομής της βιοτράπεζάς του, ώστε να ικανοποιεί πλήρως τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Το έργο ονομάζεται: Βιοτράπεζα και το Κυπριακό Γονιδίωμα, (εν συντομία CY-Biobank), και η χρηματοδότηση του ενισχύεται με ακόμη ένα κονδύλι ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ με κρατική στήριξη από την Κυπριακή Δημοκρατία και επιπρόσθετα 8 εκατομμύρια ευρώ από το Πανεπιστήμιο Κύπρου, για μια περίοδο 15 ετών, ξεκινώντας από την έναρξη του έργου την 1^η Οκτωβρίου 2019, μέχρι την ολοκλήρωσή του, στις 30 Σεπτεμβρίου 2034.

Μεταξύ των στόχων της νέας χρηματοδότησης είναι και η βελτιστοποίηση της δραστηριότητας της βιοτράπεζας του Κέντρου, η οποία περιλαμβάνει την αύξηση του αριθμού των δοτών καθώς και τη διεύρυνση των ασθενειών για τις οποίες προσφέρει τις υπηρεσίες της. Την ίδια ώρα, ένα θέμα το οποίο χρήζει ξεχωριστής προσοχής στα πλαίσια του έργου, είναι η εφαρμογή και η τήρηση υψηλών προδιαγραφών ποιότητας σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της βιοτράπεζας. Αυτό άλλωστε αναμένεται να ελκύσει τους ενδιαφερόμενους φορείς οι οποίοι θα θελήσουν στη συνέχεια να χρησιμοποιήσουν τα αρχειοθετημένα στοιχεία και βιολογικό υλικό, αφού οι υψηλές προδιαγραφές ποιότητας θα εξασφαλίζουν και τα αποτελέσματα της έρευνας τους. Για αυτό το σκοπό, η βιοτράπεζα εργοδοτεί ειδική λειτουργό που είναι επικεφαλής για θέματα ποιότητας, η οποία έχει και την ευθύνη να επιβάλει και να επιβλέπει ότι η βιοτράπεζα πληροί και τηρεί τα πρότυπα ποιότητας που αφορούν στην κατηγορία ISO 9001 και ISO 20387.

Tο Έργο “Βιοτράπεζα Και Το Κυπριακό Γονιδίωμα”

Το Έργο CY-Biobank ουσιαστικά αποσκοπεί στην αναβάθμιση του Κέντρου Ερευνών Μοριακής Ιατρικής (ΚΕΜΙ) σε ένα Κέντρο Αριστείας για Βιοτράπεζα και Βιοϊατρική Έρευνα. Συγκεκριμένα οι δύο κύριοι πυλώνες του έργου αφορούν στην:

1) Αναβάθμιση της υποδομής της υπάρχουσας Βιοτράπεζας του Πανεπιστημίου Κύπρου σε μια βιοτράπεζα με πιστοποιημένα ευρωπαϊκά πρότυπα και σε άμεση διασύνδεση με την Ευρωπαϊκή Ερευνητική Κοινοπραξία Βιοτραπεζών (BBMRI-ERIC), η οποία αποτελεί και το μεγαλύτερο ευρετήριο βιοτραπεζών στο κόσμο. Η Βιοτράπεζα μας έχει σχεδιαστεί με οικολογικά κριτήρια, αφού στοχεύει να τροφοδοτεί τις συσκευές της με ηλιακή ηλεκτρική ενέργεια, η οποία θα αντλείται από τη χρήση φοτοβολταϊκών πλακών.

2) Αναβάθμιση των ερευνητικών υποδομών της, παρέχοντας τη δυνατότητα να εγκαινιάσει νέα προγράμματα στη γενετική/γονιδιωματική. Για αυτό το σκοπό θα χρησιμοποιήσει τον πλούτο που θα παραχθεί από την αρχειοθέτηση υψηλής ποιότητας βιολογικού υλικού, με τα αντίστοιχα κλινικά  δεδομένα, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση ασθενειών. Την ίδια ώρα θα υιοθετεί μια προσέγγιση που θα έχει στο επίκεντρο της τον/την ασθενή.

Στο πλαίσιο των πρώτων 7 ετών του έργου, το πρόγραμμα στοχεύει να αρχειοθετήσει ιατρικά αρχεία και βιολογικά υλικό από περισσότερους από 16,000 εθελοντές, ανάμεσά τους και 2,000 υγιείς άνθρωπους, το οποίο θα εξυπηρετήσει στη χαρτογράφηση του Κυπριακού Γνοδιώματος. Οι ερευνητικές δραστηριότητες του ΚΕΜΙ, το οποίο αποτελεί τον ερευνητικό βραχίονα της Βιοτράπεζας, είναι αρκετά ευρείς, αφού το Κέντρο στρέφει το ενδιαφέρον του σε όλες τις ασθένειες με γενετικό υπόβαθρο, είτε είναι αποτέλεσμα μονογονιδιακής Μεντελικής κληρονομιάς είτε είναι ασθένειες με σύνθετη πολυπαραγοντική αιτιολογία.

Συνοπτικά, το Έργο στοχεύει στην ανάπτυξη και διατήρηση του Κέντρου Αριστείας για Βιοτάπεζα και Βιοϊατρική Έρευνα, επικεντρώνοντας την προσοχή του στη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας χάρις στην εφαρμογή της έρευνας, της καινοτομίας και της εκπαίδευσης.